Bekende forten uit de Stelling van Amsterdam
De Stelling van Amsterdam is een ingenieus waterbouwkundig stelsel van forten, batterijen, dijken sluizen. Bij een aanval op Nederland kon Amsterdam moeilijk bereikbaar worden gemaakt door land onder water te zetten. De 42 forten uit de stelling van Amsterdam bestaan nog, maar hebben door de jaren heen verschillende functies gehad, van opslagplaats, tot gevangenis of woning.
Ter ere van deze indrukwekkende verdedigingslinie geeft de Koninklijke Nederlandse Munt, in opdracht van het Ministerie van Financiën, een officiële herdenkingsmunt uit. Centraal op de munt staat het Fort aan de Ossenmarkt afgebeeld. De kunstenaar koos deze fortificatie vanwege de complementerende vorm in relatie tot de munt. Langs de rand van de munt zijn de forten van de Stelling vermeld. De cirkel met de namen representeert de 135 kilometer lange verdedigingslinie
Alle uitgiften van de Stellingen van Amsterdam herdenkingsmunt vindt u hier.
Fort aan de Ossenmarkt
Fort aan de Ossenmarkt werd gebouwd ter verdediging van de beide Vechtoevers, de sluizen en de spoorweg Amsterdam–Hilversum met de brug over de Vecht. Fort aan de Ossenmarkt is al weer enige tijd geleden gerestaureerd. Bij de ingang is het ophaalmechanisme van de vroegere brug nog aanwezig. Het voormalige genieterrein herbergt thans een tuinwinkel en de houten artillerieloods uit 1877 is in gebruik als expositieruimte. Verder huist er in Fort aan de Ossenmarkt de muziekschool, diverse verenigingen en bedrijfsruimten.
Forteiland Pampus
Foto: Johan Bakker
Een van de meest bekende forten uit de Stelling van Amsterdam. Dit eiland ligt in het IJmeer en was gebouwd om de vaargeul Pampus te verdedigen tegen aanvallen vanuit de Zuiderzee. Tegenwoordig is op het eiland een Xperience centre te vinden waar u alles over de geschiedenis van het eiland en de historie van de Stelling van Amsterdam te weten komt. Forteiland Pampus is tevens de plek waar de ceremoniële Eerste Slag van het Stelling van Amsterdam Vijfje verricht wordt.
Fort bij Edam
Foto: Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Het Fort bij Edam is het meest noordoostelijk gelegen onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Hoofdtaak van het was de bescherming van de regio Amsterdam tegen vijandelijke aanvallen vanuit het noorden. Essentieel onderdeel van die verdediging was tevens het onderwater zetten (inunderen) van het poldergebied ten noorden van Edam.
Geschiedenis van de Stelling van Amsterdam
Alles over de geschiedenis van de Stelling van Amsterdam.
Lees meerFort bij Spijkerboor
Foto: Hanno Lans
Het Fort bij Spijkerboor ligt op een strategische plek; Hier komen drie waterwegen samen: het Noord-Hollands Kanaal en de ringvaarten van de Beemster en de Starnmeerpolder. Het Fort was indertijd één van de modernste en zwaarst bewapende forten van de Stelling van Amsterdam, voorzien van een pantserkoepel met een dubbelloops 10,5 centimeter kanon. Hoewel het fort tot 1975 eigendom is gebleven van Defensie, is het in de loop der jaren door uiteenlopende instellingen vooral gebruikt als gevangenis. Tegenwoordig kunt u hier zeer interessante rondleidingen krijgen.
Fort Kijkuit
Foto: HenkvD
Dit fort is technisch gezien geen onderdeel van de Stelling van Amsterdam, maar van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit fort is echter toch opgenomen in de Unesco lijst met forten van de Stelling van Amsterdam vanwege de historische waarde.
Fort aan den Ham
Foto: Hanno Lans
Oorspronkelijk was dit fort niet opgenomen in de plannen van de Stelling van Amsterdam, maar dit werd noodzakelijk na de aanleg van de spoorlijn Amsterdam – Alkmaar. Omdat deze spoorlijn tussen Uitgeest en Krommenie op een talud lag, precies tussen de grotere forten Veldhuis en Krommeniedijk, heeft men naast deze spoorlijn een fort gebouwd om de spoordijk te controleren.
Fort bij Vijfhuizen
Foto: Stelling van Amsterdam
Het Fort bij Vijfhuizen ligt aan de westrand van de Haarlemmermeer tussen Haarlem en Hoofddorp. Het fort heeft een prachtig gerestaureerde Genieloods uit 1897. Dit is de laatste nog bestaande metalen Genieloods van de Stelling van Amsterdam. De loods diende voor opslag van kanonnen, die elders in de Stelling gebruikt konden worden. Als de vijand aanviel, en de stelling in gereedheid gebracht moest worden, moest de Genieloods worden afgebroken. Daarom is de loods demontabel gemaakt.
Tegenwoordig is het forteiland een presentatie-instelling voor beeldende kunst. In het huidige artistieke programma worden de thema’s verdiept die op Kunstfort bij Vijfhuizen samenkomen: militair erfgoed en artificiële natuur – en in het verlengde daarvan ecologie, dystopie en (fictieve) defensiesystemen. De programmering is geïnspireerd op science fiction. Dit komt naar voren in tentoonstellingen, randprogrammering en multidisciplinaire uitwisseling.
Fort benoorden Spaarndam
Foto: Stelling van Amsterdam
Opvallend aan het Fort benoorden Spaarndam is de brede natte gracht om het fort. Het fort is namelijk kleiner uitgevallen dan in de eerste plannen was bedacht. De buitenoevers van de gracht geven nog de oude hoofdvorm aan. Hierbij lagen twee geschutsopstellingen aan de frontzijde die uiteindelijk niet zijn gerealiseerd..
Samen met Fort bezuiden Spaarndam, waarmee het via een verdedigingswal is verbonden, vormde het de Positie Spaarndam. Deze diende ter verdediging van de in het gelijknamige dorp gelegen sluizen.
Fort benoorden Spaarndam is een paar keer per jaar geopend voor publiek, voornamelijk tijdens de Stellingmaand in september. Op dit moment wordt het dak van het fort gerestaureerd, waardoor bezoek niet mogelijk is.
Fort bij Krommeniedijk
Foto: Hanno Lans
Tussen 1897 en 1956 was het fort in gebruik als vestingwerk. Nadat het fort in 1956 officieel als vestingwerk is opgeheven, heeft het Ministerie van Defensie het nog zeker twee decennia gebruikt als opslagdepot.
Sinds 2008 wordt het inundatiegebied bij het Fort bij Krommeniedijk begin maart jaarlijks 1 tot 2 weken onder water gezet. Ganzen, eenden en steltlopers op doortrek vinden hier volop voedsel. Het Fort bij Krommeniedijk heeft sinds kort een nieuwe bestemming gekregen en heeft nu de naam Fort K’ijk bij Krommeniedijk. Er is woonruimte voor autistische jongvolwassenen en een bezoekerscentrum van de Stelling van Amsterdam. Ook is er een fortwachterswoning ontworpen door Piet Hein Eek.
Fort Zuidwijkermeer
_(1).jpg?v=20180802115330)
Bijzonder aan dit fort is dat zich onder beide keelkazematten kelders bevinden. Deze kelders zijn bekleed met geglazuurde tegels en werden gebruikt voor het opslag van vlees. Over het Noordzeekanaal werd het vlees aangevoerd en vanuit dit fort naar andere forten gebracht.
Vanaf medio september 2018 heeft Landschap Noord-Holland voor het Fort Zuidwijkermeer een nieuwe bestemming gevonden. Er zal een kaasondernemer intrek nemen in het Fort en naast opslag, import en export ook kaas affineren. Ook zullen zij er proeverijen en workshops worden georganiseerd. Tot slot zal Landschap Noord-Holland ervoor zorgdragen dat het fort regelmatig voor publiek toegankelijk is, zodat dit bijzondere fort vanbinnen en buiten kan worden bekeken.
Fort Waver-Amstel
Foto: Hanno Lans
Dit in 1911 opgeleverde fort is strategisch gelegen op de plaats waar Amstel en Oude Waver bij elkaar komen. Het interieur van het fort is weliswaar verwaarloosd, maar toch uniek te noemen omdat het bijna compleet is. Onder andere wasruimten, waterreservoir, keuken met waterpomp en elektrakasten zijn nog aanwezig.
Fort Waver-Amstel is nu in handen van de Vereniging Natuurmonumenten en er is een wijnopslag gevestigd. Het ligt ten noordoosten van het Fort bij Uithoorn en ten zuidwesten van het Fort in de Botshol. In 2016 was het fort voor het eerst voor publiek geopend op Open Monumentendag.